Leimhe na Leimhe

Ceann de na focail sin sa Ghaeilge nach bhfuil a chomhionann in aon teanga eile is ea ‘leamh’. Deirtear go bhfuil focail i ngach aon urlabhra ar domhan nach bhfuil a amhlachas i gceann ar bith eile. Tá focal Giúdaise ar chrúba bó i nglóthach nach n-aithneofaí i mball ar bith eile, agus má tá ceann uait ar screamh ar an uisce i bhfoirm bulgóidí beaga, tá i dteanga Toijji na hIndia. Is ea, níl aon teora le focail a bhfuil brí faoi leith acu, brí chaolchúiseach go minic ag teanga amháin a ghabhann amú ar fad i dteanga eile.

Tá ‘leamh’ na Gaeilge mar sin. Ní hionann é agus tuirsiúil ná leadránach ná tur, cé go bhfuil siad sin ar fad ina lúib istigh. Tá stádas faoi leith aige d’fhonn mothú áirithe a chur in iúl nach féidir a mhíniú ach le samplaí amháin.

Nuair a bhíos im mhac léinn sa choláiste b’é ‘leamh’ an focal ab ansa ar fad inár measc. Bhí an cúrsa leamh, bhí an léachtóir leamh, bhí an bia leamh. Deirtí é i dtuin cainte a thugadh cuireadh dod bholg titim síos i dtreo do bhróga, le pus fada nach bhféadfadh El Greco féin a fhadú.

Focal é a raibh an-chion ag Seán Ó Ríordáin air. Ba dhóigh leat air gur cheap sé gurb é an masla ba mhó é a chaithfí le duine. Ba mhinic é á thagairt don Taoiseach lena linn, Jack Lynch. Agus nuair a d’fhág Jack leamh an saol poiblí níor imigh tuairim an leamhais ina theannta.

Modhanna teagaisc agus foghlaim an dara teanga

---

‘Siúcra’: dán dealraitheach dátheangach

---

Smaoineamh saor in aisce

---

Tomhas an Domhain

---

Is mó rud sa tsaol atá inniu ann atá leamh thar áiteamh nó allagar. Tá leitís leamh mar shampla, is cuma cad a dhéanfaidh tú leis; tá tuairiscí Dála leamh; tá lá ar bith in Buiríosa Léith leamh, agus liath; tá amhráin country & Irish leamh, go háirithe nuair a cheoltar iad le srónaíl Mheiriceánach; tá na mótarbhealaí leamh, seachas nach gá stop ag bailte beaga suaracha fan na slí; tá leabhair ghramadaí leamh, ach amháin do lucht a scríofa; tá agallamh eile fós faoi Chóivid 19 ar raidió nó ar teilifís leamh; tá ailtireacht na 60í leamh, agus gránna; tá leabhar ar bith a scrítear faoin oideachas leamh, sárleamh; tá tréadlitreacha na bPápaí leamh ina Laidin mharmair reoite; tá léinte bána leamh, cé go bhfuil léinte gorma níos measa; ta craobh peile chúige Laighean leamh, agus beidh go ceann i bhfad; tá an ríl sin ar bhosca ceoil nach dtagann deireadh leis go deo, tá sin leamh; tá caint mhúinteoirí sa tseomra foirne leamh, ach ní bhíonn a fhios acu é; tá suirbhéanna a bhfuil an toradh ar eolas agat cheana leamh gan leithscéal; tá Messiah Handel leamh, seachas an puillilliú; tá eagarfhocail nuachtáin leamh mar is leamh é prós a n-inste agus is leimhe a dtuairimí meáite; tá bearradh gruaige Kim Jong-un leamh, ach ná habair sin in Pyongyang; tá filíocht Sheáin na Ráithíneach leamh go bás, fág gur leimhe an deichiú véarsa d’Eanach Dhúin nuair a shroicheann tú chuige ar deireadh; leamh go foirceann na beatha gach tuarascáil oifigiúil, go háirithe na cinn a léitear seachas iad siúd a fhágtar ar an tseilf; tá Oileán an Ghrá na teilifíse leamh, seachas sa chás is go dtionólfaí é ar an mBlascaod Mór; tá úrscéalta Canon Sheehan leamh, bíodh nárbh é an t-aon duine amháin sa 19ú haois é, ach thar aon rud eile tá…foireann peile sacair Phobbalucht na hÉireann níos leimhe ná an méid sin arna chur le chéile seacht n-uaire seachtód agus timpeall an driosair ar ais.

Mar a chonaic Aogán Ó Rathaille ina aisling fadó: ‘Leimhe na leimhe do chonarc ar shlí san uaigneas…’